حجت الاسلام والمسلمین علی ذوعلم رئیس پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی درباره این موضوع که آیا مبانی و جزئیات علوم انسانی اسلامی از آیات قرآن کریم قابل استخراج هستند، گفت: در برخورد با این مسئله دو نگاه مطرح می شود: در نگاه اول این تلقی از بحث بوجود می آید که آیات قرآن چه پاسخی به پرش های مطرح شده در علوم انسانی که دارای نظام موضوعی هستند، می دهند . در نگاه دوم استخراج نظام موضوعی علوم انسانی بر اساس آیات قرآن مطرح می شوند که به بازسازی اساسی در نظام موضوعی علوم انسانی بپردازد. نگاه دوم از عمق بیشتری برخوردار است اما این بحث به معنای آن نیست که از یافته های عقلانی بشری استفاده نگردد و یا از تجربه هایی علمی چشم پوشی شود.

وی ادامه داد: علوم انسانی مبتنی بر علوم قرآنی بر این مبنا استوار است که منطق ، کارکرد، ضرورت و نظام موضوعی علوم انسانی با مراجعه به قرآن دریافت شود. بر این اساس نگاه قرآن به علوم انسانی بسیار فرایرتر از نظام موضوعی است که امروز در علوم انسانی مطرح می شود. به عنوان مثال قرآن در مباحث انسان شناسی که مبنای مباحث نظری در علوم انسانی محسوب می شود، در چند سطح انسان را معرفی می کند. در یک سطح انسان آنگونه که باید باشد معرفی شده و در سطح دوم از توانمندی ها و ظرفیت های تکوینی او سخن می گوید. قرآن در سطح سوم انسان واقعی و موجود را که دارای خصلت های مثبت و منفی است، معرفی می کند.

قرآن کریم افق گسترده ای برای طبقه بندی دانش اخلاق مطرح می کند

ذوعلم افزود: ما می توانیم با الهام از این سه سطح انان شناسی از نگاه قرآن که دارای ساختار موضوعی است، در مقولات انسان شناسی به طبقه بندی های گسترده تر نسبت به آنچه که امروز در این حوزه وجود دارد، بپردازیم. ذکر این نکته هم ضروری است که قرآن کریم در مقوله اخلاق افق گسترده ای برای طبقه بندی دانش اخلاق مطرح می کند.

این محقق و نویسنده کشورمان اضافه کرد: برای الهام گرفتن در عرصه علوم انسانی در مواجه با قرآن کریم ، لزوما نباید ساختار کنونی موضوع بندی علوم انسانی را ثابت و مسلم فرض کنیم بلکه باید به بازسازی اساسی در نظام موضوعات علوم انسانی و ساختار کلان رده بندی آن بپردازیم.

عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: قرآن کریم اگرچه اصلی ترین منبع دین شناسی ما محسوب می شود اما در کنار آن روایات پیامبر و ائمه معصومین هم به عنوان منبع دوم در دین شناسی وجود دارد که می توان به آن استناد کرد. ضمن اینکه علاوه بر دو مورد نام برده شده، عقل هم به عنوان منبع سوم می تواند در حوزه دین شناسی به یاری انسان بیاید.

به گفته زوعلم، قرآن کریم علاوه بر مبانی، به روش هم می پردازد. ضمن اینکه قواعدی را هم ارائه می دهد که حاکم بر روابط میان انسانها ست.

معاون موسسه پژوهشی حفظ و نشر آثار مقام معظم رهبری(مدظله العالی) در پاسخ به این پرسش که آیا قرآن کریم فقط به مبانی علوم پرداخته و یا به جزئیات آن هم ورود پیدا کرده است؟ گفت: در قرآن کریم می توان هم از آیاتی که به طور مستقیم موضوعات مختلف را بیان کرده و هم آیاتی که از زبان پیامبران و شخصیت ها و یا قصه های قرآنی مطرح می شوند، رهنمودهای لازم را دریافت کرد. با بررسی این یافته ها به این نکته می رسیم که قرآن نه تنها به مبانی بلکه به قواعد و موضوعات علوم انسانی هم توجه داشته است.

وی با بیان اینکه قرآن منبع معرفتی مطلق محسوب می شود، گفت: نمی توان قرآن را به مثابه کتاب دانست که در آن فرضیه ها و نظریات علمی بیان شده است چرا که قرآن نص وحی الهی است. بنابراین در مواجه با این کتاب آسمانی باید ملاحظاتی که در قرآن به آن اشاره شده را مد نظر قرار داد. فهم قرآن کریم شامل یکی از این ملاحظات است که نیاز به زمینه های معرفتی فراتر از آشنایی با زبان و ادبیات می شود. نمی توان بدون داشتن زمینه های تخصصی، استنباط های تخصصی از قرآن داشت.

وی ادامه داد: در قرآن این ظرفیت که همه بتوانند پی به مفاهیم آیات ببرند، وجود دارد اما برای داشتن استنباط های تخصصی مانند مقوله های پیچیده ای که در علوم انسانی وجود دارد باید شناخت و دانش تخصصی نسبت به آیات قرآن وجود داشته باشد. ضمن اینکه کسانی می توانند از قرآن کریم دریافت های صحیحی داشته باشند که از پاکی و طهارت اخلاقی و معنوی برخوردار باشند. بنابراین در مواجه علمی با قرآن باید به این بعد عملی و رفتاری نیز توجه شود.

فهم عمیق از قرآن نیاز به تعمیق عقلانیت توحیدی دارد

ذوعلم تصریح کرد: فهم عمیق از قرآن نیاز به تعمیق عقلانیت توحیدی در افرادی دارد که قصد ورود به این را عرصه دارند. عده ای معتقدند قرآن تنها پاسخگوی سوالات مطرح شده ماست در حالیکه این نگاه کاملی نیست چراک ما در مواجه با قرآن به سطحی بالاتر از جواب سوالات می توانیم برسیم .

عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در پایان سخنانش گفت: تلاشی که برای پاسخگویی به پرسش های مطرح شده در علوم انسانی می شود، بر اساس چارچوب نظری در انسان شناسی است. اما اگر انسان شناسی قرآن مبنای علوم انسانی قرار داده شود، سطح کیفی پرسش ها در این حوزه هم تغییر یافته و بالاتر می رود.

انتهای پیام/