دکتر علیرضا صدرا استاد دانشگاه تهران درباره فرآیند تولید علوم انسانی اسلامی با توجه به مبانی قرآن و دین در گفتوگو با طلیعه، بحث خود را با طرح این سوال که علوم انسانی و سیاسی موجود دارای چه کمبود و اشکالی است و اساسا چه مشکلاتی را نتوانسته حل کند؟ آغاز کرد و گفت: علوم انسانی و اجتماعی مدرن از ماکیاولی آغاز شده و در ادامه افرادی مانند کانت ابعاد فلسفه و روش شناسی این علوم را به بحث گذاشته اند و تا به امروز که تفکر پست مدرنیسم و نیهیلیسم مطرح شده، ادامه یافته است. برای ورود به این حوزه باید دو موضوع علم و انسان را بررسی کنیم تا بتوانیم به بحث علوم انسانی اسلامی وارد شویم.

وی با بیان اینکه در تفکر مدرن غرب انسان از یک موجود متعالی به موجود طبیعی تقلیل داده شده است، افزود: در قرآن دو اصطلاح انسان و بشر آمده است. واژه بشر به خلقت طبیعی و فیزیولوژی و انسان به بعد متعالی که در این خلقت قرار می گیرد، اطلاق می شود. ما در دوره فعلی و جدید به جای علوم انسانی با علوم بشری مواجه هستیم. در حال حاضر علم جدید نتوانسته خلا معنوی که انسان با آن روبرو ست را جوابگو باشد اما قادر به پاسخگویی به ابعاد مادی و غریزی شده است. ما اکنون نیازمند به علمی هستیم که بتواند بعد متعالی انسان را پوشش دهد.

این پژوهشگر با اشاره به اینکه به تعبیر قرآن شعور و عقل در انسان قرار داده شده است، گفت: شعور همان هوش است که در حیوانات هم قرار داده شده و تولید کننده ابزار است اما تعالی بخش انسان نیست. در حالی که عقل یا خرد، تعالی نگر است اما غرب خرد متعالی را به شعور و هوش ابزاری تقلیل داده است. به همین دلیل از نظر روش معرفتی در غرب چنین نارسایی وجود دارد. این نقصان در دانش انسانی و اجتماعی جدید علاوه بر اینکه به انسان به مثابه موجودی تک ساحتی و بعدی می نگرد، دچار داروینیسم هم شده به این معنا که دانش سیاسی و انسانی و اجتماعی جدید به ابزاری برای سلطه سلطه گران هم تبدیل شده است.

صدرا در ادامه سخنانش افزود: امروزه با وجود پیشرفتهای کمی و تکنولوژی، مشکلات بشر از نظر معنویت و امنیت و آرامش بیشتر شده به همین دلیل علم جدید از تحلیل بسیاری از پدیده ها مانند پیروزی انقلاب اسلامی که عنصر ایمان در پیدایش آن دخیل بوده، عاجز است اما اگر بعد خردورزی و متعالی انسان را به این مقوله بیفزاییم می توانیم به تحلیل چنین پدیده هایی بپردازیم.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: ما معتقد هستیم که اسلام قابلیت ورود به علوم انسانی را دارد تا بتواند ابعاد متعالی انسان را تبیین و تشریح کند و این بر اساس تعلیمات قرآن بیان می شود. علوم انسانی باید توانایی رشد انسان را داشته باشد اما می بینیم که ما از نظر تکنیکی رشد بالایی داشتیم اما از نظر اخلاقی و انسانی نه تنها رشدی نداشتیم بلکه به عقب هم رفته ایم.

وی با بیان اینکه بعد مادی انسانی باید در اختیار بعد متعالی او قرار گیرد، اضافه کرد: اگر این نگاه غالب شود از دستاوردهای مثبت غرب هم می توانیم بهره بگیریم اما این کافی نیست زیرا باید خرد متعالی انسان را وارد عرصه اجتماعی کنیم. به تعبیر قرآن دانش بر سه پایه استوار است: قلب و عقل، وحی و تجربه. این سه اصل در کنار یکدیگر معرفتی عمیق و واقع بینانه به ما می دهند تا بتوانیم تحلیل درستی داشته باشیم. در حالی که در غرب بیشتر بر حس و استقرا و تجربه بسنده شده است در حالی که از نظر اسلام این موارد لازم اما کافی نیست.

صدرا در پاسخ به این سوال که پذیرش وحی به عنوان منبع معرفتی چه تاثیری در روشهای علوم انسانی می گذارد، گفت: پدیده های ضروری مانند امنیت و عدالت به خودی خود شکل نمی گیرد بلکه برای بوجود آمدن آنان باید اراده و تدبیر انسانی وجود داشته باشد. بنابراین اصل ضرورت ها را فطرت عقلی انسان درک می کند.

وی گفت: انسان نیاز به منبعی دارد تا آنچه را که عقل و فطرت به ما القا می کند را تبیین کند. در این مرحله وحی به کمک عقل آمده و تبیین می کند تا چیستی مفاهیمی مانند امنیت و عدالت معنی شود. در این مرحله مکتب به کمک انسان می آید که در غرب به آنچه که مکاتب غربی مانند مارکسیسم و لیبرالیسم بیان کرده اند، استناد می شود اما ما هرآنچه که وحی و قرآن و ائمه فرموده اند را ملاک قرار می دهیم که البته مقتضیات زمان را هم در کنار آن درنظر می گیریم.

صدرا در پایان سخنان خود با بیان اینکه قرآن و مکتب اسلامی ضرورت علم انسانی اسلامی را مطرح کرده است، افزود: این علم متعالی همزمان ابعاد درونی و بیرونی وابعاد بشری و انسانی را دارد و می تواند بنیادهای عقلانی خود را پایه ریزی کند و در عین حال جهات عینی و خارجی را نیز تفسیر کند. چنین علمی حقیقی، یقینی و واقعی است. در واقع اسلام ظرفیت چنین دانش متعالی را دارد زیرا دارنده حکمتی است که می تواند اساس چنین دانشی قرار گیرد.

انتهای پیام/