شمارۀ جدید فصل‌نامه «پژوهش در مسائل تعلیم‌وتربیت اسلامی» منتشرشد
به گزارش خبرنگار مهر، فصل‌نامۀ علمی پژوهشی «پژوهش در مسائل تعلیم‌وتربیت اسلامی» با مدیر مسئولی دکتر محمد جبارپور و سردبیری حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر سعید بهشتی به منزل بیست‌وپنج رسید. در این شماره، شش مقاله علمی پژوهشی با عناوین «نگاهی جامع به تعلیم و تربیت اسلامی از دیدگاه شهید مرتضی مطهری با تأکید براصول، اهداف و روش‌های تربیتی»، «غایت‌شناسی تربیت عقلانی در ساحت فردی از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی»، «بررسی انتقادی اخلاق ارتباطی نادینگز با تأکید بر دیدگاه جوادی آملی در کتاب مفاتیح‌الحیات»، «تبیین عوامل مفهومی فرهنگ ایثار و شهادت و تحلیل جایگاه آن در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش ایران»، «اولویتبندی عوامل خانوادگی مؤثر در تربیت دینی فرزندان» و «گفت‌وگوی تربیتی و اصول و روش‌های آن: واکاوی گفت‌وگوهای تربیتی قرآن» پیش روی تربیت‌پژوهان قرار گرفت.
ا
این پژوهش به منظور بررسی دیدگاه شهید مطهری در زمینه تعلیم و تربیت اسلامی با تأکید براصول، اهداف و روش‌های تربیتی صورت گرفته است. نوع پژوهش، بنیادی و روش آن توصیفی ـ تحلیلی و استنباط قیاس عملی است. روش جمع‌آوری اطلاعات نیز اسنادی (کتابخانه‌ای) است و اسناد مورد تحلیل شامل کتاب‌ها، پایان‌نامه‌ها، نشریات داخلی و خارجی، سایت‌های معتبر علمی، نظر صاحب‌نظران و پیشینه مطالعاتی و پژوهش‌ها در این زمینه بوده است. به‌منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات از روش کیفی استفاده شده است. از دیدگاه شهید مطهری، نظام تعلیم و تربیت اسلامی بر پرورش انسان مقرب الهی مبتنی است. یافتههای پژوهش نشان داد که از دید شهید مطهری، تعلیم و تربیت اهدافی شامل پرورش نیروی تفکر، پرورش حس مسئولیت اجتماعی، پرورش نیروی ایمان و تعبد، پرورش حس زیباگرایی، پرورش نیروی اراده و اختیار و پرورش جسم دارد. هم‌چنین بر مبنای دیدگاه شهید مطهری اصولی هم‌چون هماهنگی با فطرت، اعتدال، جامعیت، نیازآفرینی، توازن، هدایت‌خواهی، حکمت‌جویی، بهره‌گیری از اراده، تلازم علم و عقل، تناسب علم و عقل، انسانیت دوستی، تقابل عقل و جهل و جذب و دفع را می‌توان استخراج کرد. در نهایت به‌منظور تحقق این اصول روش‌هایی مانند تعقل، استفهام، تبشیر و انذر، محبت و ملاطفت، تکریم، موعظه، عادت دادن و عبادت شناسایی شد.
غایت‌شناسی تربیت عقلانی در ساحت فردی از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی
محمدجعفر رضایی، رضا علی نوروزی و مجتبی سپاهی
این پژوهش، که جنبه نظری دارد با هدف بررسی غایت‌شناسی تربیت عقلانی در ساحت فردی از دید آیت‌الله جوادی آملی انجام شده است. در این تحقیق به روش تحلیلی ـ استنباطی به این سؤال پاسخ داده می‌شود که: الگوی تربیت عقلانی در ساحت فردی از دیدگاه استاد جوادی آملی چگونه است؟ در پاسخ به این پرسش، نویسنده ضمن بررسی و اشاره به معنا، مفهوم، منزلت، قلمرو و شناخت عقل و تحلیلی از مفهوم تربیت عقلانی از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی و این نکته که عقل انسانی تربیت‌پذیر، و دارای ابعاد و اقسام نظری و عملی است، سعی کرده است با توجه به آثار ایشان اهداف و غایات تربیتی در ساحت فردی تربیت عقلانی را استخراج کند. آیت‌الله جوادی آملی از عالمانی است که با عنایت به این موضوع و ضرورت، اهتمامی بلیغ به طرح این مسئله ورزیده و تأملاتش را در این باب عرضه نموده است و تأکید فراوان بر منزلت عقل در هندسه معرفت دینی و تربیت عقلانی از جنبه فردی دارد. از دیدگاه ایشان، عقل بار ارزشی دارد و جزئی از دین است، نه در مقابل آن. در پایان پس از گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه‌ای و تجزیه و تحلیل آن‌ها به روش تحلیل محتوا این نتایج به دست آمد که عبارت است از: تهذیب و تزکیه نفس، محبت راستین، حیات حقیقی (شخصیت درونی) و دوری از غفلت.
بررسی انتقادی اخلاق ارتباطی نادینگز با تأکید بر دیدگاه جوادی آملی در کتاب مفاتیح‌الحیات
هدف این مقاله بررسی انتقادی اخلاق ارتباطی نادینگز با تأکید بر دیدگاه جوادی آملی در کتاب مفاتیح‌الحیات است که نوعی اخلاق ارتباطی را مطرح می‌کند. دیدگاه نادینگز، که بر مبانی فلسفی فمینیسم، عاطفه‌گرایی، هستی‌گرایی، طبیعت‌گرایی عملگرا و قائل بودن به شر در جهان مبتنی است از دید کتاب مفاتیح‌الحیات جوادی آملی، که بر مبانی فلسفی حکمت متعالیه، عقل‌گرایی دینی، مطلق‌گرایی، محوریت ارزش‌های انسانی و احسن بودن نظام آفرینش مبتنی است، مورد نقد قرار گرفته است؛ بدین منظور این مقاله از روش توصیفی ـ تحلیلی و مقایسه‌ای بهره می‌گیرد. نتایج حاکی است که به‌رغم نقاط مثبت دیدگاه نادینگز مانند تأکید بر عنصر عاطفه، برقراری ارتباط دو طرفه، که نیازمند درک متقابل است و دیدن دنیا از دید شخص مورد دل‌مشغولی از نظر نادیده گرفتن منابع خارجی تقدس، تأکید بیش از حد بر عنصر عاطفه و روابط رو در رو و نادیده گرفتن عقل، جنسیت‌گرایی، نسبیت‌گرایی و قائل بودن به شر در جهان دیدگاه جامعی نیست و لذا از دیدگاه دینی قابل نقد است. بنابراین از مبانی دیدگاه ارتباطی جوادی آملی می توان دلالت‌هایی مانند خدامحوری، محوریت ارزش‌های انسانی به جای جنسیت، در نظر گرفتن عنصر عقل و عاطفه در کنار هم و پایه‌ریزی اصول ثابت و پایدار را در تبریت اخلاقی استنباط کرد.
تبیین عوامل مفهومی فرهنگ ایثار و شهادت و تحلیل جایگاه آن در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش ایران
مهدی سبحانی‌ن‌ژاد، حسن نجفی و علی مقدم‌زاده
این پژوهش با هدف تبیین عوامل مفهومی فرهنگ ایثار و شهادت و تحلیل جایگاه آن در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش ایران انجام شده است. روش پژوهش توصیفی شامل تحلیل اسنادی و نیز تحلیل محتوا است و رویکرد آن نیز کاربردی به‌شمار می‌رود. جامعه پژوهشی، شامل دو بخش متون مرتبط با فرهنگ ایثار و شهادت و متن سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، مصوب آذر ماه ۱۳۹۰، است که با توجه به ماهیت موضوع و محدودیت جامعه پژوهشی از نمونه‌گیری صرف نظر، و کل جامعه آماری مورد بررسی و تحلیل واقع شده است. ابزارهای اندازه‌گیری، فرم فیش‌برداری و نیز سیاهه تحلیل محتوای محقق ساخته بوده است. داده‌های اسنادی به شیوه کیفی و داده‌های تحلیل محتوی با استفاده از شاخص‌های توصیفی در فرایند تحلیلی آنتروپی شانون مورد بررسی قرار گرفته است. ع‌م‌ده‌‌ت‌ری‌ن یافتههای پژوهش بیانگر این است که: ۱. چارچوب مفهومی فرهنگ ایثار و شهادت را می‌توان بر اساس مدارک و مستندات مرتبط در ۴ بعد و ۴۳ عامل تدوین نمود. ۲. در م‌ج‌م‌وع ۱۷۷ مرتبه به عوامل فرهنگ ایثار و شهادت توجه شده که میزان تراکم آن در بخش هدف‌های عملیاتی و راهکارها با ۳۹ فراوانی و ۲۲ درصد زیاد و در بخش چارچوب نهادی و نظام اجرایی تحول بنیادین با ۲ فراوانی و ۱/۱ درصد بسیار کم است. ۳. بین عوامل مورد بررسی، صفات عملی ایثار و شهادت با میزان بار اطلاعاتی ۸۵۸/۰ و ضریب اهمیت ۴۰۴/۰ بیشترین توجه را به خود اختصاص داده و این در حالی است که به عامل جایگاه و ارزش ایثار و شهادت توجهی نشده است.
اولویتبندی عوامل خانوادگی مؤثر در تربیت دینی فرزندان
سیف‌الله فضل‌الهی قمشی و منصوره ملکی توانا
هدف پژوهش اولویتبندی عوامل خانوادگی مؤثر در تربیت دینی فرزندان بر اساس دیدگاه والدین دانش‌آموزان و روش تحقیق توصیفی از نوع پیمایشی است. جامعه آماری والدین ۴۰۰۰ نفر از دانش‌آموزان مدارس راهنمایی دخترانه منطقه دو آموزش و پرورش قم بودند که ۳۵۱ نفر از آنان بر اساس جدول برآورد حجم نمونه از روی جامعه مورگان و کرجسی به شیوه تصادفی ساده به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. برای جمع‌آوری اطلاعات از پرسش‌نامه محقق ساخته حاوی ۲۰ عامل در طیف سؤالات آرایش رتبه‌ای با پایایی ۸۷۸/۰ مطابق آلفای کرانباخ استفاده شد؛ تجزیه و تحلیل اطلاعات بر اساس آزمون Zتک‌گروهی نشان داد که اولاً تمامی عوامل مورد مطالعه نمره Z بزرگتر از Z بحرانی در سطح اطمینان ۹۹/۰ برای آزمون یک‌دامنه به‌دست آورده‌اند. ثانیاً از دیدگاه والدین تلاش به منظور کسب روزی حلال در امرار معاش، تشویق فرزندان به صداقت و راستگویی، رعایت حق‌الناس، اعتقاد به وحدانیت خداوند متعال، افزایش و تقویت روحیه گذشت و فداکاری توسط والدین و پایبندی خانواده به روحیه عدالت‌گرایی و عدالت‌خواهی به ترتیب از مؤثرترین و اولویت‌دارترین عوامل خانوادگی تأثیرگذار در تربیت دینی فرزندان شناخته شد و پایبندی والدین به شئون اسلامی، التزام والدین به روزه‌داری در ماه رمضان، رعایت دستورهای دینی توسط والدین، برپاداشتن نماز توسط والدین در زمان مناسب، شرکت والدین در نماز جماعت و محافل قرآنی در الویت‌های انتهایی قرار گرفت.
گفت‌وگوی تربیتی و اصول و روش‌های آن: واکاوی گفت‌وگوهای تربیتی قرآن
علی‌رضا صادق‌زاده قمصری، ابراهیم طلایی و زهرا صالحی متعهد
این پژوهش با هدف دستیابی به اصول و روش‌های حاکم بر گفت‌وگوی تربیتی به واکاوی گفت‌وگوهای تربیتی قرآن پرداخته است. این پژوهش در زمره پژوهش‌های بنیادی، و بر روش تحلیلی ـ تفسیری مبتنی است. پژوهشگران درگام اول با بررسی همۀ آیات قرآن کریم و مبتنی بر ملاک‌های گفت‌وگوی تربیتی، ۳۷ مورد گفت‌وگوی تربیتی را از قرآن کریم استخراج نموده، و در گام بعدی این موارد را به کمک تفاسیر، مورد تحلیل و بررسی روشمند قرار داده‌اند. حاصل این بررسی، استخراج مجموعه روش‌های این گفت‌وگوها است. در گام پایانی از طریق تحلیل و دسته‌بندی روش‌ها، اصول حاکم بر گفت‌وگو به‌دست آمده است. یافتههای پژوهش شامل هفت اصل به همراه روش‌های متناظر با هر کدام است که این اصول عبارت است از: رویارویی استدلالی و منطقی، ارتقای سطح معرفتی متربی، ایجاد مشارکت، توجه به انگیزه، رویارویی واقع‌بینانه، به‌کارگیری انگیزه صیانت از نفس و یادآوری (تذکار).