نشست دو روزه هم‌اندیشی «پیشرفت اسلامی ایرانی؛ نقشه راه تمدن نوین اسلامی» دوم و سوم اردیبهشت ماه در جوار بارگاه ملکوتی امام رضا(ع) برگزار و این نشست دو روزه با ارائه بحث‌های نمایندگان مؤسسات فعال و اساتید حوزه علوم انسانی در حوزه الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت به پایان رسید.

در این گزارش بخشی از سخنرانی‌های اساتید حوزه علوم انسانی منتشر می‌شود:

حجت‌الاسلام رضا غلامی، رئیس مرکز پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی صدرا طی سخنانی با اشاره به الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت، بیان کرد: دستیابی به الگو اسلامی ایرانی پیشرفت برای انقلاب اسلامی امری حیاتی محسوب می‌شود، یعنی تداوم انقلاب و تحقق رسالت الهی و تاریخی انقلاب جز با جاری ‌کردن احکام و ارزش‌های مترقی اسلام، جامعه و شکل‌گیری پیشرفت اسلامی ممکن نیست.

حجت‌الاسلام غلامی تصریح کرد: حقیقتی که دائما باید به آن توجه داشت و سعی در غفلت زدایی از آن کنیم، امکان رسیدن به الگویی است که بتواند با الگوهای پیشرفت غربی رقابت کند.

وی تصریح کرد: نفس اینکه انقلاب اسلامی به شرایطی برسد که بتواند حرفی از لزوم الگو اسلامی ایرانی پیشرفت بزند، به این معناست که دستگاه اسلامی قابلیت ورود به این صحنه خطیر را دارد، اما نباید حضور در این عرصه را ساده پنداشت، بلکه باید دقت داشت که در این موضوع دارای یک سری بایدها و نبایدهای اخلاقی و شرعی هستیم.

رئیس مرکز پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی صدرا با تاکید بر اینکه الگوی ایرانی ـ اسلامی پیشرفت یکی از عالی‌ترین جلوه‌های سیستم تعالیم اسلامی است، افزود: این سیستم تعالی اسلامی جز با کار همه جانبه و پیچیده اجتهادی محقق نمی‌شود.

این استاد دانشگاه یادآور شد: قطعا اگر اجتهاد را در اسلام و تشیع، قوه محرکه در نظر بگیریم، این قوه محرکه باید نقش خود را در اینجا به صورت حداکثری انجام دهد.

وی اضافه کرد: برخی این تصور را دارند، که اگر خارج از فرایند اجتهاد، به یک چنین الگویی برسیم،  می‌توان این موضوع را از حوزه‌ها و مسیر استنباط جدا کرد؛ اما این تفکر غلطی بوده که آثار آن را در برخی محصولات تولید شده مشاهده می‌کنیم.

دبیر علمی نشست پیشرفت اسلامی؛ نقشه راه تمدن نوین اسلامی، یادآور شد: برخلاف کسانی که تصور می‌کنند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت یعنی یک منشور یا دستورالعمل ۵۰ صفحه‌ای که باید هر چه سریع‌تر تولید و ابلاغ شود، بنده این اعتقاد را دارم که الگو اسلامی ایرانی پیشرفت  یک جریان مواج، پر قدرت و بی رقیب بوده که همه جامعه و مدیریت بخش‌های مختلف مردمی را با خود همراه می‌کند.

حجت‌الاسلام دکتر غلامی با اشاره به الگو پیشرفت غربی، ابراز کرد: اتفاقی که در غرب رخ داد و ما هم‌اکنون محصول آن را در کشورهای مختلف اروپا، آسیا و آمریکا مشاهده می کنیم، جریان بزرگی است که به وجود آمده و عملا رقبا را به حاشیه رانده و مخالفان را منزوی کرده است.

این محقق و نویسنده کشورمان با بیان این نکته که در چند سال اخیر دو گروه مده به دنبال به انحراف کشاندن الگو اسلامی ایرانی پیشرفت بوده اند، گفت: کسانی که بدون اعتقاد لازم به پیشرفت اسلامی، انفعال و وادادگی پنهان و یا آشکار در برابر غرب وارد دستگاه الگو شدند از این دسته‌اند و ایشان همان تفکر غربی و الگوهای غربی را با نام اسلام و انقلاب اسلامی بیان کردند.

حجت‌الاسلام غلامی به گروه دومی که در راستا به انحراف کشیدن الگوی اسلامی ایرانی تلا می‌کند اشاره و ابراز کرد: این افراد، کسانی هستند که با دانش سطحی یا با نگاه‌های صرفا تبلیغاتی عملا ایده الگو و مباحث غنی و یکپارچه اسلامی را در یک بحث پیشرفت ذبح کردند و فضایی را به وجود آوردند تا افرادی که دانش این حوزه را دارند به سختی بتوانند در این فضا کار کنند.

وی خاطرنشان کرد: در چند سال گذشته یکی از نگرانی‌هایی که وجود داشت، این بود که برخی تلاش کردند تا این موضوع در سطحی قرار بگیرد تا بعضی از علما کنار بکشند و ادامه دهنده این موضوع نباشند، اما به لطف الهی در کنار این دو گروه، گروه سومی نیز وجود داشته که نه تنها به انحراف کشیده نشده بلکه به سمت بی اثر کردن این حرکت رفته و با دانش و اعتقاد کافی در این راه ظرفیت‌های لازم برای حرکت در این مسیر را میسر کرده‌اند.

حجت‌الاسلام غلامی با بیان اینکه کارهای مناسبی در حوزه الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت صورت گرفته است، گفت: اما همان‌طور که رهبر معظم انقلاب فرمودند نباید در این امر عجله داشته باشیم، قطعا نمی‌توان تنها در ۸ سال کار را تمام و ارائه کنیم، این اقدام یک نوع ساده کردن موضوع بوده، اما باید بدانیم که کار سختی ست و به زودی حاصل نمی‌شود.

وی تاکید کرد: در طی ۱۰ سالی که مقام معظم رهبری موضوع الگو اسلامی ایرانی پیشرفت را در سمنان مطرح کردند، کارهای مناسبی صورت گرفته و مجموعه‌های انقلابی که وارد میدان شده اند، تنها به بحث الگوی اسلامی پیشرفت عمل نکردند بلکه علوم اسلامی و تمدن نوین نیز مطرح شده است.

رئیس مرکز پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی صدرا گفت: ما می توانیم با ایجاد مثلث علوم اسلامی ایرانی و الگوی اسلامی پیشرفت و تمدن نوین اسلامی هم افزایی در این سه عرصه به وجود بیاوریم.

دبیر علمی نشست پیشرفت اسلامی؛ نقشه راه تمدن نوین اسلامی با تاکید بر اینکه ما نمی‌توانیم خارج از اتمسفر اسلامی به دنبال خلق الگوی اسلامی ـ ایرانی باشیم، اظهار کرد: تا زمانی که تمدن ما به پیشرفت نرسد، مسیر شکل گیری نوین اسلامی هموار نمی شود، زمانی که می گوییم در تمدن اسلامی موضوعیت و عینیت یافتگی پیشرفت اسلامی کاملا مشخص است، مقام عمل مسیر را برای تمدن نوین اسلامی باز نمی‌کند.

حجت‌الاسلام غلامی خاطرنشان کرد: از زمانی که رهبر معظم انقلاب بحث تمدن اسلامی را مطرح کردند، شاهد پیشرفت‌های زیادی در حوزه‌های مختلف کشور بوده‌ایم، ایشان آرمان بزرگ و تاریخی را در جهان اسلام احیا کرده و  پس از آن جهان اسلام و ایران به سمت تمدن نوین اسلامی حرکت کرد.

وی با بیان اینکه موضوع الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت فوق مهم و حیاتی است، تصریح کرد: هیچ مجموعه‌ای نباید کنار بکشد، و بگوید دستگاه‌ها در این زمینه تلاش و اقداماتی را انجام می‌دهند، این تصور اشتباه بوده و باید همچنان با قوت کار خود را دنبال کنند.

*دو جلوه انفعالی و فعال رویکرد دینی

همچنین عطاءالله رفیعی آتانی، معاون مرکز پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی صدرا در ابتدای نشست هم‌اندیشی به تبیین رویکردهای مختلف ایرانی از اواخر دوره قاجار پرداخت و گفت: احساس عقب ماندگی نسبت به غرب، احساس عقب‌ماندگی و تأخر تاریخی، اصالت و ریشه‌داری تاریخی ایرانیان، آموزه‌های دینی، رویکرد مثبت به تجربه غربی توسعه در ذیل مفهوم ترقی، رویکرد مثبت به چارچوب نظری مارکسیستی در ذیل مفاهیم انقلاب و تکامل، رویکرد ملی با تلاش برای بازتولید ایران قبل از اسلام و رویکرد دینی با دو جلوه اساسی، رویکردهای مختلف ایرانی به شمار می‌روند.

 وی در ادامه سخنانش با بیان اینکه رویکرد دینی دو جلوه اساسی انفعالی و فعال دارد، ادامه داد: رویکرد انفعالی ناظر به رویکرد غربی توسعه، از منظر فرهنگی منتقد و از منظر علمی و اقتصادی منفعل، ناظر به رویکرد مارکسیستی، عدالت‌خواه و غرب‌ستیز و ضدیت با تمام مظاهر توسعه با تجربه غربی و شرقی است؛ رویکرد فعال نیز رویکرد اصلاحی و عملگرایانه به تجربه غربی و شرقی توسعه، رویکرد بنیادی همراه با خلأ نظریه پردازی و فقدان پیشینه عینی نظریه پردازی حتی در قلمرو مبانی  و بدون اتکا به علوم اسلامی متعارف (خالص‌سازی حداکثری) و نظریه پردازی بر اساس مبانی و معارف اسلامی موجود (رویکرد این پژوهش) است.

رفیعی آتانی در بخش دیگری از سخنانش در تبیین جایگاه نظریه در پیشرفت توضیح داد: نظریه مبنا به گفتمان سازی، گفتمان سازی به کنش های فردی و اجتماعی، کنش های فردی و اجتماعی به پژوهش های اجتماعی(علوم انسانی اسلامی)، این پژوهش ها به تربیت فردی و بازمهندسی نظام های اجتماعی و تربیت و بازمهندسی به سیاست گذاری، برنامه ریزی و مدیریت پیشرفت منجر می‌شود.

 این استاد دانشگاه علم و صنعت در ادامه سخنانش نظریه اسلامی پیشرفت را این گونه تعریف کرد و گفت:  نظریه مجموعه‌ای از مفاهیم و قضایایی است که در یک سیستم قیاسی به هدف تبیین، پیش‌بینی و تجویز ارتباطات جنبه‌های معینی از جهان، سازماندهی شده است؛ اسلامی‌بودن نیز اسلامی به مثابه  خصوصیت موضوع، به مثابه غایت، به مثابه خصوصیت‌ نظریه‌پرداز و به مثابه خصوصیت نظریه(مبنای این پژوهش) است. ماهیت پیشرفت و یا توسعه با هر تعریفی، بر حرکت، تغییر و تحول جهت‌دار زندگی فردی و اجتماعی انسان استوار است.

*هویت الگوی پیشرفت

در ادامه حجت‌الاسلام عبدالحمید واسطی، مدرس حوزه و عضو هیئت رئیسه موسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلامی نیز طی سخنانی عنوان کرد: در نگرش اسلام، کلیه آحاد مردم در فرآیند تصمیم سازی دخالت دارند و هر کدام به اندازه تشخیص تخصصی که دارند در سطح برتری از این هرم قرار می‌گیرند که تصمیم گیری نهایی پس  از تصمیم سازی، به عهده فقیه جامع الشرایط یا نمایندگان دارای اختیار اوست. پایه سیستم تصمیم گیری و اجرایی کشور بر مجامع علمی، اصناف و نهادهای رسمی که هرکدام متکفل یکی از نیازهای جامعه هستند و افراد دارای اطلاع و علم مربوطه و تجربه کاری درباره آن موضوع را گردهم آوردند، قرار داده شود.

حجت‌الاسلام واسطی تصریح کرد: حاکمیت موظف است از طریق انجمن‌های علمی مرتبط با موضوع آموزش، دستورالعمل و مقررات لازم برای شیوه آموزش خلاق و مهارت محور را تدوین و اجرایی نمایند. همچنین باید ظرف مدت برنامه، به تدریج کتب آموزشی مقاطع مختلف تحصیلی را براساس نیازها، مشکلات و مسائل موجود پیش بینی شده در زندگی شبکه‌ای متصل به ابدیت که از طریق انجمن‌های علمی مربوطه تعیین می‌شود بر اساس قالب حل مساله و تفکر خلاق بازسازی کنند.

حجت‌الاسلام واسطی به بیان مراحل اجرایی اجتهاد سیستمی که منجر به مدل‌سازی می شود، پرداخت و ابراز کرد: از جمله این مراحل می‌توان به مواردی نظیر انجام عملیات جستجو گزاره‌ای در تمام منابع احتمالا مرتبط، تولید جدول کلیدواژه‌های حداکثری با اولویت‌بندی برای جستجو در منابع دین، موضوع‌ شناسی و تولید شبکه  مسائل حداکثری، دریافت موضوع یا مساله، سند یابی و احراز حجیت دلیل، مقولهبندی گزاره‌های به‌دست آمده براساس موضوع، محمول، جهت و قرائن، کشف معنای عام و فرآیندی موجود در گزاره‌ها، تنظیم متغیرها براساس اصل طبیعی عقلی عرفی و اهداف دین و کشف الگوهای معنادار میان موضوع‌ها و میان محمول‌ها اشاره کرد.

*مقدماتی برای تدوین مدل بومی پیشرفت

وحید یاوری، استاد دانشگاه امام صادق(ع) نیز طی سخنانی در مورد ملاحظات اساسی و مقدماتی برای تدوین مدل بومی پیشرفت، به دوران انحطاط ایران در صد ساله اخیر اشاره و بیان کرد: ما به علت افسون ‌شدگی در برابر تمدن صنعتی و پیشرفت علمی غرب و دنباله‌روی آنان، یک دوره صد ساله انحطاط را گذراندیم؛ در این دوران، گرایش غلطی به پیشرفت وجود داشته است و مسیر بیراهه به نام پیشرفت و ترقی طی شده است.

وی ادامه داد: مفید نبودن پیشرفت مادی غرب برای همه افراد جامعه‌اش و بحران‌های عدالت، اخلاق و آرامش در غرب علی‌رغم پیشرفت‌های مادی برخی انتقادات وارده بر الگوی توسعه غرب است؛ همه‏ جنایت‌هایی که تقریباً در طول صد و پنجاه سال اخیر صورت گرفته ـ از آغاز روشنفکری غربی در عرصه‏ عمل  محصول تجربه‏ غرب است؛ علاوه بر اینکه پیشرفت غرب، انسانیت را از بین برده، بشر را به نیستی می‌کشاند و در خدمت اهداف شیطانی است.

وی به بیانات رهبر معظم انقلاب در رابطه با لزوم گفتمان‌سازی الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت اشاره کرد و با بیان اینکه الگوسازی وظیفه نخبگان کشور است اضافه کرد: مدل‌سازی و الگوسازی برای پیشرفت بومی بر اساس مبانی معرفتی اسلام و متناسب با شرایط، امکانات و فرهنگ کشور ما کاری است که بر عهده مجموعه نخبگان کشور اعم از دانشگاهیان و حوزویان است؛ تبیین و مدل‌سازی علمی نیازمند مطالعه، تحقیق، تفکر و ایده‌پردازی است که اساتید حوزه و دانشگاه، دانشجویان و طلاب باید با جدیت این کارها را انجام دهند.

*اهداف اصلی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت

همچنین حجت‌الاسلام سیدحسین میرمعزی، عضو شورای راهبردی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، نیز طی سخنانی با بیان اینکه مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، حدود چهار سال است که فعالیت خود ا آغاز کرده است، اظهار کرد: به فرمان رهبر معظم انقلاب این مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت تشکیل شد و تا الان به توفیقات خوبی رسیده است البته این به مفهوم آن نیست که اشکالاتی وجود ندارد.

 وی با اشاره به اهداف اصلی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، عنوان کرد: نظریه‌پردازی و تولید فکر، ایجاد و توسعه نخبگانی و تدوین سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت از جمله اهداف اصلی این الگو محسوب می‌شود.

حجت‌الاسلام میرمعزی با بیان اینکه مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت دارای یک شورای عالی و معاونت‌های و اندیشکده‌هایی می‌باشد، ادامه داد: تاکنون ۱۱ اندیشکده از ۲۷ اندیشکده ای که بر اساس برنامه ریزی و اهداف قرار بود تشکیل شود، فعال شده‌اند.

حجت‌الاسلام میرمعزی با بیان اینکه نقشه راه الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت برآمده از خطوط راهنما و دید مسئله تحقیق و تدوین الگو از نگاه رهبر معظم انقلاب است، ابراز کرد: ما نیازمند به داشتن یک نظریه مادر و پایه هستیم که بر اساس آن به طراحی الگوی پایه دست‌ پیدا کنیم. در این مسیر ما مطالعات پیشینی داریم که در نقشه راه ارائه شده به آن‌ها اشاره شده است، پس از آن‌که الگی پایه طراحی شد و در مسیر رفت و برگشتی میان مرکز و رهبری تأیید شود.

 وی با بیان اینکه ما خود به الگوی پایه نقدهایی داریم، اضافه کرد: مانند نظام سنت‌های عام، سنت‌های الهی و اصول راهبردی ثابت و … که باید در الگوی پایه دیده شود، در مقدمات تدوین الگو ما به مبانی، آرمان، افق و رسالت با معانی که از آن‌ها ارائه داده‌ایم، پرداخته‌ایم و برای هرکدام کارگروهی ارائه دادیم.

*فهم همان استنباط و اجتهاد است

حت الاسلام ثقفی، رئیس بنیاد فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به شرایط اجتماعی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، گفت: اگر شرایط انقلاب را مورد توجه قرار ندهیم بحث علم و الگوی پیشرفت نخواهد توانست راهگشا باشد. در ارزیابی کلان انقلاب اسلامی، این حرکت دو خصوصیت بدون توقف و بدون انحراف دارد، پیرامون دولت اسلامی از سال ۷۰ که مطرح شده تا سال ۹۰ به بیان خود مقام معظم رهبری ما به دولت اسلامی نرسیده‌ایم، مشکل دیگر آن‌که این حرکت پرهزینه و همچنین آسیب‌پذیر بوده است. در این مسیر موانعی وجود دارد که اگر نبود خیلی زودتر از زمان طی شده به تحقق جامعه اسلامی می‌توانستیم برسم.

ثقفی با بیان اینکه دو نوع رویکرد در فهم کارساز مباحث اسلام وجود دارد، گفت: گفت‌وگو محور که روش ۳۸ سال پیش که کند بودن از خصلت‌های آن است و متن‌محور و گفت‌وگوپذیر شامل تمسک به متن اندیشه ولایت و تفقه در آن و مراجعه به اندیشه‌های امام و رهبری باید با همان روش اجتهادی  و حجیت داشتن آن، از جمله دو نوع رویکرد در فهم کارساز مباحث اسلام محسوب می‌شود.

 وی با تاکید بر اینکه پنج وظیفه در قبال اندیشه رهبر معظم انقلاب وجود دارد، ابراز کرد: فهم که همان استنباط و اجتهاد است، تبیین، رویج، ترفیع شامل تفکیک میان اندیشه‌های نظری و اندیشه‌های لازم‌الاتباع مقام معظم رهبری و نوآوری از جمله پنج وظیفه در قبال اندیشه رهبر معظم انقلاب به شمار می‌رود.

*مسائل جاری جامعه؛ معیار بررسی سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت

سینا کلهر، نماینده مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی طی سخنانی با اشاره به بخش مقدمه لایحه اسلامی ـ  ایرانی پیشرفت، اظهار کرد: هستی شناسی و انسان شناسی الگو، معرفت شناسی الگو، روش شناسی الگو و الزامات الگو از مله چهار بخش بخش مقدمه لایحه  ایرانی- اسلامی پیشرفت محسوب می‌شود.

کلهر همچنین به بخش مواد اولیه لایحه  ایرانی- اسلامی پیشرفت اشاره کرد و گفت: تعریف الگو (ماده۱)، الزامات و مبانی الگو (۷ ماده از ماده ۲ تا ۸)، جهت‌گیری‌های کلان ( ۸ ماده از ماده ۹ تا ۱۶)، پیشرفت اقتصادی، پیشرفت علم و فناوری، پیشرفت اجتماعی، پیشرفت سیاسی، پیشرفت دفاعی- امنیتی، پیشرفت فرهنگی، پیشرفت حقوقی قضایی، پیشرفت اداری- مدیریتی و الزامات اجرایی (۵ ماده از ماده ۱۷ تا ۲۱) از جمله بخش مواد اولیه این لایحه است.

*دستیابی به الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت حرکتی تأثیرگذار در نیل به تمدن اسلامی است

حجت‌الاسلام علیرضا پیروزمند، دبیر هیئت علمی فرهنگستان علوم اسلامی قم نیز در ارائه‌ای گفت: دستیابی به الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، حرکتی زیربنایی، عظیم و تأثیرگذار در نیل به تمدنی است که ظرف تحقق آرمان‌های اسلامی قرار می‌گیرد.

وی افزود: گستردگی و تنوع عرصه‌هایی که الگوی پیشرفت باید آنها را سامان دهد و نیز مراقبت بر نغلتیدن به الگوهای توسعه غربی ایجاب می‌کند تا قبل از پرداختن به الگوی پیشرفت، «نقشه راه دستیابی به الگو» مورد دقت قرار گیرد.

وی به ارائه مقاله خود با عنوان پیش نویس الگوی تدوین نقشه راه و نقشه راه دستیابی به پیشرفت اسلامی پرداخت  و گفت: در این مقاله مباحثی همچون نقش الگوی پیشرفت در تمدن سازی اسلامی، الگوی تدوین نقشه راه پیشرفت(بیان عوامل و مراحل) و نقشه راه کلان پیشرفت در سه گام کوتاه، میان و بلند مدت مورد بررسی قرار گرفته است.

دبیر هیئت علمی فرهنگستان علوم اسلامی قم با اشاره «الگوی تدوین نقشه راه» در مقاله خود توضیح داد: این الگو مشخص می‌سازد که نقشه راه از چه ارکان و اجزایی تشکیل یافته و چگونه به هم ارتباط می یابند. جامعیت، انسجام، اعتبار و اسلامیت «روش‌شناسی»، «نقشه» و «الگوی پیشرفت» پیشنهادی بر این امر متوقف است. از این رو می توان آن را راهنمای برنامه ریزی و سازماندهی حرکت از آغاز تا انجام دانست.

انتهای پیام/